آشنایی با هلیکوپتر کبرا

بالگردهای نظامی یکی از عوامل مهم برتری در جنگ‌ها هستند. اگر چه سرعت و قدرت مانور بالگرد در مقایسه با هواپیماهای جنگنده بسیار پایین است، اما توانایی‌های منحصر به فرد بالگرد از جمله پرواز ایستا و توانایی استتار در پستی و بلندی‌های منطقه جنگی باعث شده تا بالگردها جایگاه خاص خود را در طراحی مأموریت‌های نظامی داشته باشند. در جنگ ایران و عراق، بالگردهای ارتش ایران در بسیاری از مأموریت‌ها نقش‌آفرینی کردند و توانستند ضربات سنگینی به نیروهای عراقی وارد آورند. خاطره حملات شهید شیرودی و همرزمانش به قلب نیروهای عراقی با بالگردهای کبرا از جمله مشهورترین خاطرات دوران دفاع مقدس است که در کنار رشادت‌های این عزیزان یادآور توان رزمی بالگردها در جنگ‌ها نیز هست.

تاریخچه بالگرد کبرا

تا پیش از جنگ ویتنام (1955 تا 1975 میلادی) و حتی در زمان جنگ دوم جهانی بالگردهای نظامی غیرمسلح بودند و از آنها تنها برای حمل نیروها و ادوات نظامی و خدمات پشت جبهه استفاده می‌شد. در بحبوحه‌ی جنگ ویتنام، تاکتیک جدیدی در جنگ مطرح شد که بر اساس آن آمریکایی‌ها مایل بودند نیروهای خود را با استفاده از بالگرد به سرعت بین مناطق جنگی جابجا کنند تا توان انجام همزمان عملیات در چند جبهه را داشته باشند. این کار در ابتدا توسط بالگردهای یو اچ وان (UH-1 )، پدر بالگردهای مدرن، صورت می‌گرفت. اما به زودی نقطه ضعف این تاکتیک مشخص شد: از آنجایی که این بالگردها مسلح نبودند و توان دفاع از خود را نداشتند غالباً در حین پیاده کردن نیروها، مورد اصابت موشک‌های ویتنامی قرار می‌گرفتند. بدون پشتیبانی توپخانه و یا نیروهای زمینی خودی، تنها راه پشتیبانی از این بالگردها پشتیبانی هوایی بود. برای این کار نیاز به وسیله‌ای مسلح بودکه بتواند از نزدیک بالگرد حامل نیروها را پشتیبانی کند و در طول جنگ بر فراز منطقه فرود گشت‌زنی کند. تا سال 1962 میلادی تعدادی از همین بالگردها با تفنگ و موشک تجهیز شدند و به عنوان محافظ مورد استفاده قرار گرفتند

اما این مسأله نیروهای آمریکایی را به فکر تولید بالگردی نظامی با قابلیت تسلیح به موشک و مسلسل انداخت. بالگردی که از ابتدا برای انجام مأموریت‌های حمله نظامی طراحی شده باشد.

در فاصله‌‌ی سال‌های 1962 تا 1965 شرکت‌های سازنده بالگرد در آمریکا از جمله بوئینگ، کامن، پیاسچی، سیکورسکی و بل سفارش‌های زیادی را از ارتش آمریکا برای ساخت بالگرد نظامی دریافت کردند و بر این اساس نمونه‌های متنوعی از بالگرد توسط این شرکت‌ها ساخته شد. بالگردهای جنگی شینوک، توماهاک، ره‌یاب 16 و بل 209 از جمله طرح‌هایی بود که در این سال‌ها به ارتش آمریکا ارائه شد. اما سرانجام برنده‌ی اصلی قرارداد ساخت بالگردهای نظامی، شرکت بل بود که با بالگرد 209 خود توانست توجه فرماندهان نظامی را به خود جلب نماید.

در سال 1966 ارتش آمریکا قرارداد ساخت 110 فروند بالگرد بل 209 را با شرکت بل امضا کرد. این بالگرد به خاطر توان حمله بالا و با الهام از نام مارهای کشنده کبرا، به همین نام نامگذاری شد.

مدل‌های اولیه بالگرد کبرا تک‌موتوره بودند. اما پس از جنگ ویتنام و در سال 1986 ارتش آمریکا برای افزایش قدرت این بالگردها و کاهش خطرپذیری آنها سفارش طراحی و ساخت مدل‌های دوموتوره‌ی این بالگرد را به شرکت بل ارائه کرد و به این ترتیب بالگرد کبرا دوموتوره که با نام سوپرکبرا شناخته می‌شود طراحی و ساخته شد.

نسخه‌های کبرا

از آنجایی که تولد بالگرد کبرا در خلال جنگ و بنا بر ضرورت‌های همان زمان بوده، طبیعی است که اولین مدل‌های ساخته شده از این بالگرد دارای نقاط ضعف زیادی باشند. بر این اساس نسخه‌های متعددی از این بالگرد در سال‌های بعد ساخته شد که هر کدام تفاوت‌ها و مزایایی نسبت به اولین نمونه‌ها داشته‌اند. همچنین از آنجایی که در دهه‌ی 1980 میلادی نیروی دریایی آمریکا نیز به استفاده از این بالگردها علاقمند شد، شرکت بل تغییراتی را متناسب با نیازهای خاص نیروی دریایی در این بالگرد ایجاد کرد که منجر به تولید نسخه‌های متنوع‌تری از این بالگرد شد.

بر اساس آمار ارائه شده توسط شرکت بل، تا کنون بیش از 16 نسخه از کبرای تک‌موتوره و 11 نسخه از کبرای دوموتوره طراحی و ساخته شده است که برخی از آنها عبارتند از: مدل آموزشی دونفره با فرامین دوگانه، مدل با قابلیت پرتاب موشک تاو و مجهز به دید از طریق تلسکوپ، مدل با پره کامپوزیت و کابین تخت دیجیتال، مدل بدون سرنشین، مدل 4 پره کامپوزیتی و ... .

بهره‌برداران کبرا

بالگرد کبرا یکی از پرطرف‌دارترین بالگردهای جهان است. گواه این مدعا طیف گسترده‌ی بهره‌برداران این بالگرد می‌باشد که شامل کشورهای ایران، تایوان، کره جنوبی، ترکیه، اتریش، اسپانیا، بحرین، اسرائیل، ژاپن، اردن، پاکستان می‌باشد. علاوه بر این کشورها که به طور مستقیم اقدام به خرید این بالگرد از آمریکا نموده‌اند، برخی کشورهای دیگر نیز از طریق کشورهای دیگر اقدام به خرید و یا کپی‌سازی کبرا نموده‌اند.

تاریخچه در ایران

در فاصله سال‌های 53 تا 56 خورشیدی، تعداد 202 فروند بالگرد کبرا مدل بین‌المللی از شرکت بل خریداری شده و وارد ارتش ایران شد. بنا بر ضرورت خدمات پشتیبانی و تعمیرهای دوره‌ای، تعدادی از مستشاران آمریکایی همزمان با این خریدها وارد ایران شدند تا آموزش‌های لازم برای بهره‌برداری، تعمیر و نگهداری از این بالگردها را در اختیار نیروهای ایرانی قرار دهند.

البته پیش از آن نیز و در حدود سال 1348، شرکت سهامی بالگرد در تهران (جنب میدان آزادی) تأسیس شده بود که وظیفه‌ی آن تعمیر بالگردهای ایتالیایی‌ای بود که در همان سال از شرکت آگوستا ایتالیا خریداری شده بودند.

پس از ورود بالگردهای بل به ایران، شرکت سهامی بالگرد توسعه یافت و وظیفه‌ی تعمیرات اساسی و پشتیبانی ناوگان را به عهده گرفت. نام این شرکت نیز به شرکت پشتیبانی و نوسازی هلی‌کوپترهای ایران (پنها) تغییر یافت.

با وقوع انقلاب اسلامی در سال 57، آمریکا مستشاران خود را از ایران خارج نمود و وظیفه سنگین پشتیبانی از ناوگان بالگرد ایران که یکی از بزرگترین ناوگان‌های بالگرد جهان به شمار می‌رفت بر عهده‌ی شرکت نوپای پنها افتاد. دیری نپایید که جنگ ایران و عراق شروع شد و وظایف و مسؤولیت‌های این شرکت را دوچندان ساخت. پنها با هدف پشتیبانی و تعمیرات بالگرد در طول جنگ فعالیت خود را ادامه داد که پس از گذشت چند سال در زمینه تعمیر و نگهداری تمام ناوگان بالگرد نظامی ایران به خودکفایی رسید.

بالگردهای کبرای ایرانی در جنگ ایران و عراق شرکت کردند. نمونه‌های کبرای دریایی در بسیاری از مناطق مختلف در طول جنگ در مقابل بالگردهای عراقی میل 24 قرار گرفتند که نتیجه این رویارویی جنگ بین این دو بالگرد بود. بالگردهای ایرانی کبرای دریایی با بالگردهای میل 8 و 24 عراقی جنگ داشتند. منابع غیرمحرمانه از نسبت تلفات10 به یک خلبانان کبرای دریایی ایرانی نسبت به خلبانان عراقی در طول این درگیری‌ها گزارش می‌دهند. این بالگردها همچنین با هواپیماهای بال ثابت عراقی مبارزه کرده‌اند. منابع غربی ادعا می‌کنند در طول مدت هشت سال جنگ ایران و عراق و در درگیری‌ها، ده فروند کبرای دریایی ایران و تنها 6 فروند بالگرد میل 24 عراقی شکست خورده است. بالگرد کبرا در ایران هنوز عملیاتی است و دستخوش برنامه‌های بهسازی بومی می‌باشد. در سال 1988، دو جنگنده روسی میگ 23 یک جفت بالگرد کبرای ایرانی را که به مرز هوایی غرب افغان منحرف شده بودند، سرنگون ساختند.

در سال‌های پس از جنگ با استفاده از تجربیات فراوان به دست آمده، کار تحقیقاتی و مهندسی معکوس برای تولید بالگرد در این شرکت ادامه یافت تا جایی که پنها در سال 1377 مدل ارتقا یافته بالگرد کبرا با نام طوفان را عرضه نمود.

بالگرد طوفان

در این بالگرد نسبت به مدل اصلی تغییرات زیادی اعمال شده بود که از جمله می‌توان به طراحی قاب جدید برای کابین، سیستم اویونیک جدید مجهز به جی‌پی‌اس و دریافت‌کننده زیر دماغه و رادار هشدار دهنده 4 آنتنی در بخش عقبی، دوربین قرار داده شده زیر دماغه بالگرد، بدنه باریک‌تر برای انعطاف‌پذیری بیشتر، مسلح شدن به تفنگ 20 میلیمتری M197، قابلیت حمل شلیک‌کننده راکت 19 لوله‌ای 70 میلیمتری بر روی بال و شیشه‌های ضد گلوله برای خلبان و شلیک‌کننده اشاره کرد.

مشخصات بالگرد کبرا

بالگرد کبرا بالگردی نظامی با توان حمل موشک و مسلسل است که در حالت مسلح بیش از چهار تن وزن دارد و طول بدنه‌ی آن به 16 متر می‌رسد. این بالگرد می‌تواند با سرعتی بیش از 200 کیلومتر بر ساعت پرواز نماید و در شعاع 500 کیلومتری از محل برخاست مأموریت خود را انجام داده و به پایگاه بازگردد. سقف پرواز بالگرد کبرا در حدود 10.000 پا (حدود 3500 متر) از سطح دریا می‌باشد.

بدنه‌ی نسبتاً لاغر از ویژگی‌های شاخص این پرنده است که آن را از سایر بالگردها متمایز می‌کند. هدایت بالگرد کبرا توسط دو خلبان و یک کمک‌خلبان یا توپچی صورت می‌گیرد.

انواع مدلها :
AH-1E
AH-1F
TAH-1F
AH-1G
AH-1J
AH-1P
کاربرها : آمریکا-ایران-اردن-اسراییل-پاکستان-ژاپن-تایلند-کره جنوبی-ترکیه-رومانی